Tuto su "el galepin"

• El Galepin dalo tradusion in ladin-vèneto?
  - Nò gnancora. No xé previsto gnanca a brève.
  Calcheduni però i riconosarà pì de calche prèstio lesical ladin prexente in dolomìtega e pedemontana trevixana. Al momento l'ùnica manièra de saver de pì la xé de consultar un bon galepin local e confrontar. Dagando na ociada a la bibiografìa su sto sito se cata tuto.
• Come se porlo distìnguer i "fondamentali", da i "baxe", da le "voxe de ensiclopedìa", ect..?
  - Informasion escluxa da la version on-line.
• Parché la distinsion in 9 "àree"?
  - Parsialmente la se conbina co' cuela che se fà par distìnguer le varianse de lengua comunemente intexe (veronexe, meridional, oriental e feltrin-trevixan). Ma a nialtri ne interèsa nòma che la catalogasion lesical, parsialmente gramàdega, parsialmente fonèdega, cuindi, specialmente in àrea montana, le distinsion le se prexenta da só pòsta.
• No cato 'l ètimo de na paròla.
  - On-line no ghe xé tuti i dati registrài. Pol darse che co' i agiornamenti sucesivi el vègna disponìbile. In tel fratenpo sugerisi el tuo, se te lo gà, citando la fonte.

Stòria/Tradision

• Che tradision gavémio par i mètodi de scritura vèneta?
  - Fonèdega. Ƚa scritura vèneta sčèta, da 'l 1200 a 'l rinasimento ƚa xé senpre stada fonèdega (co' ƚe incertese derivante da ƚa scarsa conosensa de i fenòmeni lenguìsteghi), da cui i insegnamenti so ƚa scritura de 'l "x", de 'l "k" e de i zeta (ancùo poco prononsiài inte ƚe varianse meridionaƚi, ma a l'època conosesti e difuxi, inte 'l parlà e conseguentemente inte ƚa scritura). Dapò el rinasimento se gà afermà scriture estrànie e inpròpie, che ƚe gà senpre fato pì mal che ben a ƚa lengua. Se te vol scrìvar vèneto te gà da scrìvar "medieval" (come ategiamento mental) anca se modernamente cosjente de ƚa sjensa lenguìstega atual.

Linguìstega

• Che difarensa ghe xélo fra "dialèto" e "lengua"?
  - Nisuna. Co se fà distinsion, se la fà nòma che par desminuir la dignità de na lengua (e de chi che la parla) confronto co' naltra. I lenguisti no i pol definir difarensa su baxe sjentìfega, ma solo su paràmetri albitrari, letradura, nùmaro de parlanti, prexunti còdisi de gramàdega pre-definìi "de oficio" e imutàbili, ect.
• Se porlo scrìvar e lèxar le varianse de lengua vènete co' la grafìa taliana standard?
  - No. E ponto.
  Se pol, par exenpio, scrìvar el venesian a doparando i segni de'l talian standard, in manièra che el pòse èser lexesto nòma che, cioè escluxivamente, da venesiani marelengua, cioè de Venèsia-ìxole (el talian standard no'l xé, né el xé mai stà, lengua de nesuni, aponto par sto motivo). E cusì vicevèrsa par lèxer ògni lengua de ògni scrivente. Ma se se vol scrìvar el venesian in manièra gualiva, parché el vègne lexesto anca da Pagòti o Axiaghexi, se gà da doparar na grafìa unitaria, tal cuela (tradisional, prodota da i scriventi vèneti in 800 ani) documentada in te'l manual de cui se cata exenpio in te la pàxena "how to read".
• Se porlo scrìvar sensa acenti?
  - No. E ponto.
  Un sistèma de acentasion el ghe vol, e no'l pol èser altro che del tipo descrito da i lenguisti, par exenpio anca so'l manual de grafìa unitaria, par el steso motivo demostrà pì sora parlando de varianse e de inter-grafìa, unitaria. Chi che lèxe el gà da ser in grao de saver come che se prononsia calsesipia paròla de la scritura, sìlaba par sìlaba. Cuesto se pol farlo senplicemente abinando el sistèma de acentasion pròpio (secondo sjensa in sapiensa) co' la grafìa vèneta tradisional, come che da rèsto i scritori co' pròpia erudision i gà senpre fato.
• Gòjo da studiar par inparar a acentar?
  - Sì. E no xé posìbile acentar come che ghe convien a ognun, o secondo na lista de paròle decretada da'l ministèro goernativo de turno. Calche ora de aplicasion e chisesipia el pol scrìver coretamente TUTE le paròle che el dòpara (o che el inpara man man) cusìta da poderle far lèxer in te na manièra ùgnola, unìvoca, na vòlta e par senpre. Sta pàxena la xé scrivesta in venesian de tèra-ferma e acentada co' un sistèma de sto segnato (el pì difuxo e gualivo, corispondente anca a le racomandasion de 'l manual de grafìa), e tuti i vèneti i xé in grao de lèxarla. Intexo che se gà da lèxarla come che la xé stada scrivesta (i èle scriti evanesjenti i và lexesti evanesjenti, i èle consonànteghi i và lexesti consonànteghi. A vòlte le stese paròle le xé scriveste co' /l/ o co' /l/, conforme el momento; cuesto parché el parlante el prononsia alternadivamente sia uno che staltro; se lèxa come che xé scrito. E cusì fàgase anca par i acenti). Se se lèxe un tèsto veronexe, ognun da so pòsta el se farà tradusion mentalmente, se necesario; ma no xé corèto -par rispèto de la persona umana- lèxar e prononsiar un tèsto veronexe secondo uxo trevixan o venesian.