Acentasion

Nòda: se no diversamente indicà, ƚe pàxine de 'l sito ƚe xé scrite in venesian de tèra-ferma oriental, in grafìa fonèdega tradisional secondo ƚe indicasion de 'l manual de grafìa vèneta (G.V.U.), e acentàe secondo el sistèma descrito pròpio inte sta pàxena. El steso sistèma el xé presapoco descrito (co' calche conplicasion) anca inte 'l Manual de Grafia Vèneta Unitaria, oltre che consejà da i lenguisti che i se òcupa in xeneral de ƚe lengue de sta area, motivo par cui ghemo decixo de seguirlo.

Inte ƚe scriture vènete no se pol far de manco de doparar un sistèma de acentasion.

Còsa xeƚo un "sistèma de acentasion"?

  • Co' "sistèma" se intende un mètodo de acentar evitando de farlo "a caxo", o, convensionalmente, secondo come che calcheduni, a presìnder da ƚa prononsia e in vece de i scriventi, i decrèta, drio considerasion de órdene difarente da l'exigensa de trascrision fonèdega. Se intende cioè, de acentar doparando el mìnimo nùmaro de segni, in manièra che se pòse lèxer ƚe scriture univocamente, da marelengua o da prensipiante. Niove o vèce che sipia ƚe paròƚe che se dòpara, de cualsesipia proveniensa, de che ètimo, indìxene o forèste, no inpòrta da chi e indove che ƚe vien prononsiàe; a seguindo un sistèma, el parlante el pol conservar tuto "ladinamente" e integralmente, el pì posìbiƚe come che se podarìa far co' un documento audio. Cuesto xé el senso primario de tute ƚe scriture de tipo alfabèdego, difarenti da ideogrami, da scriture antighe a rebus, o da modèƚi de scritura albitrari. I parlanti i se tol ƚa sacrosanta ƚibartà, drio dirito natural, de scrìver ƚa so lengua, né de pì né de manco, e chi che i lèxe, informài so grafìa e sistèma de acentasion, i xé mesi in grao de lèxer ƚa lengua, vera, de'l scrivente. L'ùnica alternadiva, senpre praticàbiƚe da o vèrso 'l estèrno, ƚa xé na tradusion scrita inte ƚa lengua de chi che 'l lèxe. Sta pàxena, e in xènare sto sito, ƚa xé scrivesta in venesian de tèra-ferma co'l sistèma de acentasion descrito, cueƚo consejà da i lenguisti e abitualmente pì doparà da i scriventi informài, in lengue romanxe ocidentaƚi de àrea padana, a substrato sèltego o vèneto.

Nòda: i exenpi riportài i val oviamente suponendo de doparar ƚa grafìa "primaria" descrita inte ƚa sesion "how to read" (GVU). El sistèma de acentasion no'l gà da che védar co' ƚa grafìa; un sistèma de acentasion come cueƚo descrito se ƚo pol aplicar a tuti i sistèmi de scritura alfabèdega latina.

Paròƚe tronche in consonante

      Speso e voƚentièra, gran parte de ƚe paròƚe tronche (o prexunte tali) che ƚe fenise in consonante ƚe gà ƚa vocal tònica serada. Se preferise ƚora de no acentarle, e de farlo escluxivamente par i caxi particoƚari de vocal vèrta.

Su el Galepin se cata:

Se pol scrìver:
parón paron
cantón canton
savér saver
parér parer

Ma se cata: Se mantien 'l acento:
perèr perèr
stramasèr stramasèr
subiòt subiòt

     Tuto ciò se ƚo lèxe, scrito co' o sensa acento, inte na manièra ùnivoca, detada da ƚa convension: parón, cantón, savér, parér, perèr, stramasèr, subiòt.

      Oviamente nisun problèma par paròƚe tronche in consonante che ƚe gà el tònico su "a", "i", "u". Se pol cavar via tuti i acenti:

Su el Galepin se cata:

Se pol scrìver:
calchedùn calchedun
morbìn morbin
parfìn parfin
sengiàl sengial
rusàk rusak *
baroàl baroal

* ma "rùsak" > "rùsak"


Paròƚe tronche in vocal

      Se acenta senpre.

Su el Galepin se cata:

abenché
parché
amistà
bomò ...

 

Paròƚe piane

      Cusì sarà anca par paròƚe piane

Su el Galepin se cata:

Se pol scrìver:
parére parere
savére savere
straóre straore
scénxa scenxa *
paraóro paraoro

* ma "scenxà" > "scenxà"

Ma se catarà: Se mantegnarà el acento:
samòro samòro
soprèsa soprèsa *
inxegnère inxegnère

* ma "sopréxa" > "soprexa"

      Oviamente nisun problèma par paròƚe piane che ƚe gà el tònico su "a", "i", "u". Se pol cavar via tuti i acenti:

Su el Galepin se cata:

Se pol scrìver:
madùro maduro
cacomìro cacomiro
baroàƚe baroaƚe
sengiàƚe sengiaƚe
amìgo amigo



      Cuesto el ne òbliga de acentar tuti i ditonghi finaƚi

Ditonghi

Cusita su el Galepin:

Se gà da mantegnir:
adrìo adrìo
patìo patìo *
albèo albèo *
adìo adìo
alegrìa alegrìa
aimarìe aimarìe

* ma "pàtio" > "patio"; "àlbio" > "albio"


Concluxion

      Anca el "Manuale di grafia veneta unitaria" el gà nòde so l'acentasion, ma, pì guaƚivamente oncora, se pol condensar tuto in 3 ponti fàsiƚi da ramentarse:

  • Se acenta paròƚe sdrùcioƚe o bisdrùcioƚe senpre.
  • Se acenta paròƚe tronche o piane unicamente se ƚa vocal tònica ƚa xé vèrta /ò/ o /è/.
  • Se acenta senpre i ditonghi in fine paròƚa e ƚe tronche in vocal


Naturalmente vansa racuante omòfone (e cuindi, in vèneto, omògrafe) par cui xé anca posìbiƚe e conveniente na convension de xonta, par distìnguer de pì, e incorporar pì informasion inte ƚa scritura. E ƚora se preferirà acentar i vèrbi pitòsto che el rèsto, siando però cuesta na rafinatesa no indispensàbiƚe, e da doparar in caxi de alta letradura.