So "el galepin"

• El Galepin daƚo tradusion in ladin-vèneto?
  - Nò gnancora. No xé previsto gnanca a brève.
  Calcheduni però i riconosarà pì de calche prèstio lesical ladin prexente in dolomìtega e pedemontana trevixana. Al momento l'ùnica manièra de saver de pì ƚa xé de consultar un bon galepin local e confrontar. Dagando na ociada a ƚa bibiografìa su sto sito se cata tuto.
  - Naturalmente no xé conprexo gnanca paròƚe de àrea propiamente ladina (che da Cortina ƚa pasa par Fodom e Alto Agordin); el Galepin el xé limità a varianse de lengua che ƚe responde a gramàdega vèneta.
• Come se porlo distìnguer i "fondamentaƚi", da i "baxe", da ƚe "voxe de ensiclopedìa", ect..?
  - Informasion escluxa da ƚa version on-line.
• Parché ƚa distinsion in 9 "àree"?
  - Parsialmente ƚa se conbina co' cueƚa che se fà par distìnguer ƚe varianse de lengua comunemente intexe (veronexe, meridional, oriental e feltrin-trevixan). Ma a nialtri ne interèsa nòma che ƚa cataƚogasion lesical, parsialmente gramàdega, parsialmente fonèdega, cuindi, specialmente in àrea montana, ƚe distinsion ƚe se prexenta da só pòsta.
• No cato 'l ètimo de na paròƚa.
  - On-line no ghe xé tuti i dati registrài. Pol darse che co' i axornamenti sucesivi el vègna disponìbiƚe. Inte 'l fratenpo sugerisi el tuo, se te ƚo gà, citando ƚa fonte.

Stòria/Tradision

• Che tradision gavémio par i mètodi de scritura vèneta?
  - Fonèdega. Ƚa scritura vèneta sčèta, da 'l 1200 a 'l rinasimento ƚa xé senpre stada fonèdega (co' ƚe incertese derivante da ƚa scarsa conosensa de i fenòmeni lenguìsteghi), da cui i insegnamenti so ƚa scritura de 'l "x", de 'l "k" e de i zeta (ancùo poco prononsiài inte ƚe varianse meridionaƚi, ma a l'època conosesti e difuxi, inte 'l parlà e conseguentemente inte ƚa scritura). Dapò el rinasimento se gà afermà scriture estrànie e inpròpie, che ƚe gà senpre fato pì mal che ben a ƚa lengua. Se te vol scrìvar Vèneto te gà da scrìvar "medieval" (come ategiamento mental) anca se modernamente cosjente de ƚa sjensa lenguìstega atual.

Lenguìstega

• Che difarensa ghe xéƚo fra "diaƚèto" e "lengua"?
  - Nisuna. Co se fà distinsion, se ƚa fà nòma che par desminuir ƚa dignità de na lengua (e de chi che i ƚa parla) confronto co' naltra. I lenguisti no i pol definir difarensa so baxe sjentìfega, ma nòma che, eventualmente, so paràmetri albitrari; letradura, nùmaro de parlanti, prexunti còdexi de gramàdega pre-definìi "de oficio" e imutàbiƚi, ect.
• Se porlo scrìvar e lèxar ƚe varianse de lengua vènete co' ƚa grafìa taliana standard?
  - Nò.
  Se pol, par ipòtexi, scrìvar el Venesian a doparando i segni de'l Talian standard, in manièra che el pòse èser lexesto nòma che, cioè escluxivamente, da Venesiani marelengua, cioè de Venèsia-ìxoƚe (el Talian standard no'l xé, né el xé mai stà, lengua de nesuni, aponto par sto motivo). E cusì vicevèrsa par ƚèxer ògni Lengua de ògni scrivente. Ma se se vol scrìvar el Venesian in manièra guaƚiva, parché el vègne lexesto anca da Pagòti o Axiaghexi, se gà da doparar na grafìa unidaria, tal cueƚa (tradisional, prodota da i scriventi vèneti durante 800 ani) documentada inte 'l manual de cui se cata exenpio inte la pàxena "how to read".
• Se porlo scrìvar sensa acenti?
  - Nò.
  Un sistèma de acentasion el ghe vol, parché el Vèneto no'l xé un modèƚo de lengua nòma che scrita o artificial (cofà el Talian). El sistèma de acentasion no'l pol èser altro che del tipo descrito da i lenguisti e no da poƚedeganti, come par exenpio anca so'l manual de grafìa, par el steso motivo demostrà pì sora parlando de varianse e de inter-grafìa, unidaria. Chi che 'l lèxe el gà da ser in grao de saver come che se prononsia cualsesipia paròƚa de ƚa scritura, sìƚaba par sìƚaba, co' ƚa màsima aprosimasion che se pol. Cuesto se pol farlo senplicemente abinando el sistèma de acentasion pròpio (secondo sjensa in sapiensa) co' ƚa grafìa vèneta tradisional, come che da rèsto i scritori co' bona erudision i gà senpre fato.
  - Un sistèma de acentasion sénplice e difuxo el ghe xé, se te vol seguirlo. Se te vol seguìrghene naltro xé anti-produtivo prima de tuto par ti che te scrivi, ma se te vol farlo semo tuti contenti isteso. Se no te sègui nisun sistèma, no sèrve a nisun uxo pròpio de ƚa to lengua.
• Gòjo da studiar par inparar a acentar?
  - Sì. E no xé posìbiƚe acentar come che ghe convien a ognun, o conforme na lista de paròƚe decretada da'l ministèro de turno. Co' calche ora de aplicasion ognun el pol scrìvar coretamente TUTE ƚe paròƚe che el dòpara (o che el inpara man man) cusìta da poderle far lèxer propiamente, unìvocamente, na vòlta e par senpre, sensa inparar a memòria ƚa paròƚa come na "imàxene" stanpada, ma doparando un mètodo; par cui, anca inventàndose paròƚe nove inte un exercisio de creatività, se pol scrìvarle in manièra che ognun el pol lèxarle deƚongo, sensa bexon de "spelling" (i anglòfoni i xé andicapài confronto a nialtri inte sto senso), o exenpi audio o asistensa de un "servisio" de regoƚamentasion ministerial. Sta pàxena ƚa xé scrivesta in Venesian de tèra-ferma e acentada co' un sistèma de sto segnato (el pì difuxo e guaƚivo, corispondente anca a ƚe racomandasion de 'l manual de grafìa e de i lenguisti in xènare), e tuti i Vèneti i xé in grao de lèxarla. Intexo che se gà da ƚèxarla come che ƚa xé stada scrivesta, i èle scriti evanesjenti i và lexesti evanesjenti, i èle consonanti i và lexesti consonànteghi. A vòlte ƚe stese paròƚe ƚe xé scriveste co' /ƚ/ o co' /l/, conforme el momento; cuesto parché el parlante el prononsia alternadivamente sia uno che cheƚaltro; se lèxa come che xé scrito. E cusì fàgase anca par i acenti. Se se lèxe un tèsto veronexe, ognun da so pòsta el se farà tradusion mentalmente, se necesario; ma no xé corèto -par rispèto de chi che i scrive- lèxar e prononsiar un tèsto veronexe secondo uxo trevixan o cioxòto.